ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η τουρκική απειλή

Γράφει ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος 

Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής  - τ. Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας

Τελευταία, έχει αναζωπυρωθεί η μακροχρόνια απειλή της Τουρκίας κατά της χώρας μας με τις βλέψεις της στο Αιγαίο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός της αυξανόμενης προσδοκίας περί υπάρξεως σημαντικού υπογείου ενεργειακού πλούτου στο Αιγαίο αλλά και στην απίστευτη αμετροέπεια του Ερντογάν, των συνεργατών του και της Τουρκικής αντιπολίτευσης.  


Ας μην ξεχνάμε ότι στο συλλογικό υποσυνείδητο των Τούρκων και ιδιαίτερα της εκάστοτε τουρκικής πολιτικής ηγεσίας έχουν εγγραφεί ανεξίτηλα:

- ότι οι Έλληνες είναι εκείνοι που ξεκίνησαν τη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

- ότι οι Έλληνες απείλησαν την ίδια την υπόσταση της νεότερης Τουρκίας με την εισβολή τους στη Μικρά Ασία και την προέλασή τους μέχρι την Άγκυρα.

Πρόσθετος ουσιαστικός λόγος είναι η πικρία τους για το ότι δεν αξιοποίησαν όσο θα μπορούσαν τη νίκη τους επί του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος της Μικράς Ασίας. 


Η συνθήκη της Λωζάννης που ακολούθησε τη μικρασιατική εκστρατεία έγινε καρφί στο μάτι τους. Αυτή συστηματικά παραβιάζουν και επιδιώκουν την τροποποίησή της. Τους έχει γίνει έμμονη ιδέα ότι, ως νικητές, ήταν εφικτό να διεκδικήσουν και να επιτύχουν την κυριαρχία επί ενός μεγάλου τμήματος του Αιγαίου. Και αφού δεν το επέτυχαν τότε, το διεκδικούν τώρα με το γνωστό "επιχείρημα" ότι έχουν μαζί τους το δίκαιο του ισχυρότερου.

Δεν έχουμε ίσως συνειδητοποιήσει ποια θα ήταν η συνθήκη της Λωζάννης αν την είχε διαπραγματευτεί η τότε Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου και όχι ο ιδιοφυής πολιτικός και διαπραγματευτής Ελευθέριος Βενιζέλος.  


Οι απαρτίζοντες την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου κάθε άλλο παρά διέθεταν την πείρα και τις ικανότητες του Βενιζέλου. Ήταν δε εντελώς απροετοίμαστοι να σηκώσουν ένα τόσο μεγάλο βάρος. Εξάλλου αντιμετώπιζαν την εχθρότητα των συμμάχων ως εκπρόσωποι του Κωνσταντίνου ο οποίος επέδειξε φανερή γερμανοφιλία κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Το κλίμα αυτό εκφράζει ο Τσώρτσιλ ο οποίος έγραψε: "Θα ήταν παράλογο να ζητήσουμε από τη Βρετανική και τη Γαλλική Δημοκρατία να κάνουν θυσίες για ένα λαό του οποίου το πραγματικό πνεύμα είχε φανεί με την επιλογή ενός τέτοιου άνδρα. Γι’ αυτό, η επιστροφή του Κωνσταντίνου διέλυσε κάθε πίστη των Συμμάχων στην Ελλάδα και ακύρωσε όλες τις νόμιμες υποχρεώσεις."

Αντιθέτως, άφθονα υπήρξαν τα εγκώμια για τις ικανότητες που είχε επιδείξει ο Βενιζέλος κατά τις διασκέψεις ειρήνης που κατέληξαν στην θριαμβευτική Συνθήκη των Σεβρών.

Επιλέγουμε αυτό που έγραψε ο κορυφαίος Γάλλος ιστορικός Σάρλ Σενιομπό: "Είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός άνδρας και ο πλέον επιτήδειος διπλωμάτης".

Την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου (υπό τον Νικόλαο Τριανταφυλλάκο) ανέτρεψε η επανάσταση του Νικολάου Πλαστήρα με τον Στυλιανό Γονατά το 1922. Έτσι, ο Κωνσταντίνος βρέθηκε εξόριστος στο Παλέρμο όπου και πέθανε δύο μήνες αργότερα. Ο Πλαστήρας έπεισε τον, απογοητευμένο από το αποτέλεσμα των μοιραίων εκλογών του 1920 και απομακρυνθέντα από την Ελλάδα και από την πολιτική, Βενιζέλο, να αναλάβει τη διαπραγμάτευση της ειρήνης που κατέληξε στη Συνθήκη της Λωζάννης.

Ο Βενιζέλος κλήθηκε να περισώσει από τη Συνθήκη Σεβρών, ότι ήταν εφικτό να περισωθεί για μία ηττημένη χώρα. 


Και κατάφερε:

- Να εκχωρηθούν στην Ελλάδα όλα αδιακρίτως τα νησιά της ανατολικής Μεσογείου, εκτός από εκείνα που εκχωρούνται ρητά στην Τουρκία (Ίμβρος – Τένεδος) και στην Ιταλία (Δωδεκάνησα, τα οποία το 1947 εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα). Αυτό προκύπτει, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία από τα επίσημα κείμενα. Δεν υπάρχει καμία γκρίζα ζώνη.



- Να παραμείνει η Δυτική Θράκη στην Ελλάδα, αποκλείοντας τη διενέργεια δημοψηφίσματος μεταξύ ελλήνων και μουσουλμάνων.



- Να μην χορηγηθούν πολεμικές αποζημιώσεις στην Τουρκία.

Ικανοποίηση λοιπόν για ό,τι περισώθηκε και θλίψη για ό,τι χάθηκε.

Δεν είχαμε, δυστυχώς, αρκεσθεί στην κατοχύρωση της κυριαρχίας μας επί της Ανατολικής Θράκης, η οποία αποτελεί εδαφική συνέχεια του εθνικού χώρου, και επί των νήσων Ίμβρου και Τενέδου, μαζί με όλα τα άλλα νησιά του Αιγαίου. Επιδιώξαμε το ανέφικτον που ήταν η κυριαρχία τμήματος άλλης Ηπείρου, χωρίς εδαφική σύνδεση με τον ελληνικό χώρο και με εχθρική μία απέραντη ενδοχώρα.

Δεν τολμώ, πάντως, να σκεφτώ ποια θα ήταν η Συνθήκη της Λωζάννης αν η διαπραγμάτευση είχε διεξαχθεί από ανθρώπους του Κωνσταντίνου. Θεωρώ ότι η ανατροπή, που έφερε ο Πλαστήρας με την επανάστασή του, πείθοντας τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αναλάβει τη διαπραγμάτευση της Συνθήκης της Λωζάννης, προσέθεσε μία πολύ σημαντική προσφορά στις τόσες άλλες προς τη χώρα.

Αναλύοντας την ιστορική εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων, διαπιστώνουμε την ύπαρξη μόνο δύο περιόδων ειρηνικής συνύπαρξης ως κράτος: από τις συμφωνίες της Άγκυρας το 1930 μεταξύ Βενιζέλου και Ισμέτ Ινονού έως τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και από το τέλος του πολέμου έως την ανακίνηση του Κυπριακού το 1954.

Είναι μάλλον βέβαιο ότι στην επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών συνέβαλε, κατά ένα μέρος, και η άσκηση της γνωστής πολιτικής των Βρετανών του "διαίρει και βασίλευε" για να παρατείνουν την κυριαρχία τους στην Κύπρο. 

Οξεία αντιπαράθεση προέκυψε προς το τέλος του 1973, όταν η Τουρκία διεκδίκησε επίσημα τη μισή σχεδόν υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, αρνούμενη το γεγονός ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα. Ωστόσο, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα, η οποία οριοθετείται στη μέση γραμμή ανάμεσα στις αιγιαλίτιδες ζώνες των νησιών και της τουρκικής ακτής. 

Ας προσδιορίσουμε τις έννοιες υφαλοκρηπίδα και αιγιαλίτιδα ζώνη: 


Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης 1958, η υφαλοκρηπίδα αρχίζει εκεί που τελειώνει η αιγιαλίτιδα ζώνη και εκτείνεται μέχρι το βάθος 200 μ ή μέχρι εκεί που το βάθος επιτρέπει την εκμετάλλευση του βυθού. 


Η αιγιαλίτις ζώνη (ή χωρικά ύδατα) είναι περιοχές όπου τα νερά, ο πυθμένας και ο από πάνω εναέριος χώρος εξομοιώνονται σχεδόν  πάντα με το έδαφος του κράτους. 


Η διαφορά είναι ότι στην αιγιαλίτιδα ζώνη υπάρχει δικαίωμα διέλευσης πλοίων και αεροσκαφών τρίτων χωρών υπό όρους που καθορίζει το διεθνές δίκαιο.  


Ελλάδα και Τουρκία έχουν ορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης (χωρικών υδάτων) στα 6 ναυτικά μίλια. 


 Σύμφωνα, όμως, με τη Σύμβαση του 1982, την οποία, δεν υπέγραψε η Τουρκία, κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίζει το εύρος των χωρικών του υδάτων μέχρι 12 ν.μ. Η Τουρκία έχει δηλώσει επίσημα ότι αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα μέχρι 12 ν.μ., αυτό θα αποτελέσει αιτία πολέμου (casus belli). Έτσι, η Ελλάδα, καλώς ή κακώς, δεν το τόλμησε.

Όσον αφορά την υφαλοκρηπίδα, η ελληνική θέση ήταν και εξακολουθεί να είναι...

 

  η σύνταξη συνυποσχετικού και υποβολή του στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την επίλυση της διαφοράς. 


  Υπήρξε συμφωνία επαυτού μεταξύ Καραμανλή – Ντεμιρέλ το 1975. Η Τουρκία όμως υπαναχώρησε και έκτοτε παραμένει αρνητική σε κάθε δικαστική διαδικασία διότι, προφανώς, φοβάται την έκδοση θετικής υπέρ ημών απόφασης.  


Η Τουρκία δοκίμασε κατά καιρούς τη δημιουργία τετελεσμένων γεγονότων στέλνοντας ερευνητικά σκάφη συνοδευόμενα από πολεμικά πλοία στην θεωρούμενη από εκείνους δική τους υφαλοκρηπίδα.

Οι παλαιότεροι θα θυμούνται το Σισμίκ το 1976. Η Ελλάδα αντέδρασε ώστε να μην δημιουργηθεί προηγούμενο το οποίο θα μπορούσε να επικαλεσθεί νομικά η Τουρκία. Αποφεύχθηκε  τότε η ένοπλη συμπλοκή και συμφωνήθηκε (πρακτικό Βέρνης – Νοέμβριος 1976) να συζητηθεί το πρόβλημα μεταξύ εμπειρογνωμόνων.
 

Υπήρξε εκεχειρία μέχρι το 1987, όταν η Τουρκία επιχείρησε και άλλη ερευνητική εξόρμηση.  Η νέα κρίση οδήγησε σε κάποια άτυπη συμφωνία να περιορίσουν οι δύο πλευρές τις ερευνητικές τους δραστηριότητες στην αιγιαλίτιδα ζώνη τους.

Πολύ σοβαρή ήταν η κρίση που δημιούργησαν οι Τούρκοι στο τέλος του 1995, αρχές του 1996, στις δύο βραχονησίδες των ΙΜΙΩΝ. Σημειωτέον ότι οι βραχονησίδες μπορούν να οριοθετήσουν γύρω τους υφαλοκρηπίδα, γι’ αυτό και αποκτούν εξαιρετική αξία. Τουρκικό φορτηγό πλοίο προσάραξε στις ακτές της μίας βραχονησίδας, ο καπετάνιος του οποίου αρνήθηκε τη βοήθεια των ελληνικών αρχών, ισχυριζόμενος ότι βρίσκεται σε τουρκικά χωρικά ύδατα. Είναι προφανές ότι ο καπετάνιος του τουρκικού φορτηγού ενήργησε κατόπιν εντολής. Ακολούθησαν ρηματική τουρκική διακοίνωση υποστηρίζουσα ότι οι βραχονησίδες είναι τουρκικές, ελληνική απάντηση απορρίπτουσα τον εν λόγω ισχυρισμό με αδιάσειστα στοιχεία στηριζόμενα στις συνθήκες και στο διεθνές δίκαιο. Τούρκοι "δημοσιογράφοι" αφαιρούν την ελληνική σημαία που είχε τοποθετήσει ο Δήμαρχος Καλύμνου και υψώνουν την τουρκική στη μία νησίδα, Ελληνικό πολεμικό αφαιρεί την τουρκική σημαία και υψώνει την ελληνική. Έλληνες κομάντος φυλάνε τη μία νησίδα αλλά όχι την άλλη στην οποία οι Τούρκοι υψώνουν την τουρκική σημαία. Δυνάμεις του πολεμικού ναυτικού των δύο χωρών παίρνουν θέση γύρω από τις δύο βραχονησίδες. Μεσολάβηση των ΗΠΑ, απόσυρση από την περιοχή στρατιωτικού προσωπικού, πλοίων και σημαιών και επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς (status quo ante). Πρόσφατα, τουρκικό πλοίο εμβολίζει ελληνικό κοντά στα ΙΜΙΑ, χωρίς να δοθεί συνέχεια. 

Η άρνησή μας να αποκτήσει η Τουρκία δικαιώματα στο μισό Αιγαίο μέσω της υφαλοκρηπίδας, βασίζεται στον κίνδυνο να επιδιώξει διεύρυνση των διεκδικήσεών της. Θα μπορούσε, π.χ., να εγκαταστήσει πάνω στην υφαλοκρηπίδα τεχνητές νησίδες με δική τους ζώνη ασφαλείας και δυνάμεις που θα τις προστατεύουν. Θα μπορούσε να διεκδικήσει το δικαίωμα "αποκλειστικής οικονομικής ζώνης". Έτσι, τα περιλαμβανόμενα στην υφαλοκρηπίδα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου μπορούν να βρεθούν μέσα σε τουρκική οικονομική ζώνη. Βήμα προς βήμα μπορεί η Τουρκία, με το θράσος και την επιμονή που την διακρίνουν να προσπαθήσει να αναστήσει το όνειρο της κυριαρχίας της επί των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, το οποίο έσβησε με τη Συνθήκη της Λωζάννης.  


Αυτό το σύνδρομο της Λωζάννης, που κατατρέχει την εκάστοτε πολιτική ηγεσία της Τουρκίας επί σχεδόν έναν αιώνα, δεν βρήκε λοιπόν ικανοποίηση ούτε με τη διεκδίκηση της μισής υφαλοκρηπίδας, ούτε με τις απόπειρες τροποποίησης της ομωνύμου συνθήκης.

Τι απομένει λοιπόν; Ο πόλεμος; 


 Προσωπικά δεν πιστεύω ότι θα τον αποτολμήσει.