Η προοδευτική ιδεολογία έχει εξoρίσει από την επικράτεια της ανάλυσης του σύγχρονου κόσμου την ιδέα της εθνικής και κοινωνικής παρακμής και της κάμψης του πολιτισμού.
Η παραγωγίστικη ιδεολογία της πρόοδου, όπως αυτή επιβάλλεται με τη βιομηχανική κοινωνία και τις χειραφετητικές επιταγές της νεωτερικότητας, ειδικά μετά τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση και τη μακρά επικράτηση μιας συστηματικής αναβάθμισης της ζωής από γενιά σε γενιά, δεν αναγνώριζε καμία οπισθοδρόμηση, πόσο μάλλον κάτι παρακμιακό. Η έννοια της παρακμής ήταν, και σωστά, καταχωρημένη στους αρνητές της πολιτικής προόδου, της εκκοσμίκευσης, της ελευθερίας. Εντέλει σε αυτούς που αποκλήθηκαν αντιδραστικοί. Εκεί που οι δυναμικές κοινωνικές μερίδες και οι εκπρόσωποί τους έβλεπαν πρόοδο, βήματα εμπρός, πορεία προς το μέλλον, οι αντιδραστικοί αντιλαμβάνονταν κάθε νέα απόσταση που διανυόταν από το παλαιό καθεστώς, την έκπτωτη πλέον τάξη του κόσμου που νοσταλγούσαν, ως παρακμή, ως χαοτική προοπτική.
Είναι έκτοτε πολύ δύσκολο γνωσιοθεωρητικά να αξιώσει κάποιος τη χρήση αυτών των λέξεων δίχως τον κίνδυνο να του χρεωθεί κοινωνικός συντηρητισμός, αρχαϊσμός και άρνηση του μέλλοντος.
Υπάρχουν όμως στιγμές και συνθήκες που δεν μπορούν εύκολα να περιγραφούν αλλιώς. Η βαθιά κρίση της ευρωπαϊκής ταυτότητας, οι ενοχικές αυτοαναιρέσεις της, η τρομακτική και εν εξελίξει γεωπολιτική ανακατάταξη, η δραστική αύξηση μιας νέας επικινδυνότητας πέραν της διαλεκτικής ασφάλειας-διακινδύνευσης της ύστερης νεωτερικότητας, η νέα βαρβαρότητα των παγκόσμιων εξουσιών, ο αναμεσαιωνισμός της πρακτικής άσκησης της εξουσίας και η κοινωνική του διάχυση σε ασύνδετες μαχόμενες φυλές εντός των πάλαι ποτέ κοινωνιών, δεν συνοψίζονται εύκολα χωρίς τουλάχιστον τις συνδηλώσεις μιας γραμματικής της παρακμής.
Και υπό αυτούς τους όρους η ελληνική συνθήκη του σήμερα δεν θα πρέπει να ερμηνευθεί με την εσφαλμένη μέθοδο της «εξαίρεσης» και της ιδιαιτερότητας.
Η Ελλάδα είναι ένα ισχυρό παράδειγμα της παρακμιακής ευρωπαϊκής πορείας, ίσως ακριβώς επειδή αποτελεί το καθαρότερο υβριδικό κοινωνιολογικό παράδειγμα, ο τόπος όπου ο αρχαϊσμός και η υπερνεωτερικότητα συγκατοικούν στις πιο οξυμένες τους εκδοχές.
Η φιλελεύθερη, προοδευτική και [φιλ]ευρωπαϊκή σκέψη δυσκολεύεται να αντιληφθεί αυτές τις πραγματικότητες. Και όταν δειλά τις ονοματίζει το κάνει για να ψέξει την απόκλιση από έναν κανόνα ή μια ιδανική διάταξη των πραγμάτων.
Στο παράδειγμα της εδώ φωτογραφίας η αδυναμία αυτή μετατρέπεται σε έναν μονομερή ορθολογισμό, τη λεγόμενη κοινή λογική. Πιο συγκεκριμένα, για αυτήν, η εικόνα της βανδαλισμένης «μπάρας» του μετρό συμβολίζει την παρακμή της συμμόρφωσης στους κανόνες, της ορθά διατεταγμένης σχέσης ανάμεσα στο κόστος και το όφελος.
Συμβολίζει την κυβερνητική πολιτική της τυραννίας κάποιας πληβειακής ιδεολογίας, το τζάμπα πάνω στην οικονομική λογική.
Και πράγματι, από την εποχή της αγανάκτησης, η εθνολαϊκιστική, αντιφιλελεύθερη και αντιδυτική ιδεολογία, η υπονόμευση του εισιτηρίου στα Μέσα Μαζικής Μετακίνησης, απέκτησε κινηματική διάσταση. Μια λαϊκή ηθικολογία της άδολης και παθητικής αντίστασης στην καταπίεση μιας εξουσίας που αύξησε το κόμιστρο, επέβαλε την αλληλεγγύη της επανάχρησης του εισιτηρίου. Το άφηνες κάπου εμφανώς, το έδινες χέρι με χέρι σε κάποιον που ανάμενε στην ουρά για να αγοράσει. Οι ελεγκτές γίνονταν κατόπιν στόχοι, η ιδέα ότι το μετρό και τα λεωφορεία πρέπει να είναι δωρεάν επιβαλλόταν. Μια κοινωνικοποίηση του κόστους της μετακίνησης, μια υπερβατολογία για το τι σημαίνει κόστος στην πραγματικότητα. Αργότερα, άμα τη προκηρύξει του πραξικοπηματικού δημοψηφίσματος, η ουτοπία του δωρεάν θα γίνει νόμος. Δωρεάν. Η κυβέρνηση Σύριζα για μερικές εβδομάδες εφάρμοζε πιστά την ιδεολογία της.
Και πράγματι, από την εποχή της αγανάκτησης, η εθνολαϊκιστική, αντιφιλελεύθερη και αντιδυτική ιδεολογία, η υπονόμευση του εισιτηρίου στα Μέσα Μαζικής Μετακίνησης, απέκτησε κινηματική διάσταση. Μια λαϊκή ηθικολογία της άδολης και παθητικής αντίστασης στην καταπίεση μιας εξουσίας που αύξησε το κόμιστρο, επέβαλε την αλληλεγγύη της επανάχρησης του εισιτηρίου. Το άφηνες κάπου εμφανώς, το έδινες χέρι με χέρι σε κάποιον που ανάμενε στην ουρά για να αγοράσει. Οι ελεγκτές γίνονταν κατόπιν στόχοι, η ιδέα ότι το μετρό και τα λεωφορεία πρέπει να είναι δωρεάν επιβαλλόταν. Μια κοινωνικοποίηση του κόστους της μετακίνησης, μια υπερβατολογία για το τι σημαίνει κόστος στην πραγματικότητα. Αργότερα, άμα τη προκηρύξει του πραξικοπηματικού δημοψηφίσματος, η ουτοπία του δωρεάν θα γίνει νόμος. Δωρεάν. Η κυβέρνηση Σύριζα για μερικές εβδομάδες εφάρμοζε πιστά την ιδεολογία της.
Η σπειροειδής τροπή των αντιφάσεων, όμως, και η παρακμιακή συνθήκη δεν θα αργούσαν να αναδυθούν όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να φράξει τις εισόδους του μετρό και να εγκαθιδρύσει το ηλεκτρονικό εισιτήριο. Οι περιπέτειες αυτής της απόφασης είναι πολλές και θα άξιζαν μια ξεχωριστή εξιστόριση. Απειλές στους ελεγκτές, σοβαρές υπόνοιες για κυκλώματα υπαλλήλων που ιδιοποιούνται επί χρόνια μέρος των εισπράξεων από το παραδοσιακό εισιτήριο, παλινωδίες, αποτυχίες, ταπεινωτικές ουρές και ενδιαμέσως επαναφορά της τιμής του εισιτηρίου στο 1.40, αφού όλες οι προσπάθειες της προ-σύριζα διοίκησης για εξορθλογισμό και μείωση της τιμής (είχε πράγματι πάει στο 1,20 ξανά το 2013-14) πήγαν στράφι.
Το παρακμιακό φαινόμενο όμως εξελίσσεται τώρα ως...
αδυναμία λειτουργίας του φραγμού. Οι μπάρες, όπως τις λέμε, δεν κλείνουν και δεν τίθενται σε λειτουργία. Σε πολλούς σταθμούς ο παραλογισμός είναι γενικευμένος. Δυστοπικά αναγγέλλονται από μεγαφώνου ότι σύντομα θα κλείσουν όλες οι μπάρες, οι μισές είναι ανοιχτές και όταν για λόγους προσωπικής παράνοιας αποφασίσεις να αγοράσεις εισιτήριο [το οποίο είναι απολύτως περιττό αυτή τη στιγμή μια και η διέλευση είναι ελεύθερη και οι ελέγκτες δεν υφίστανται πια] και προσπαθήσεις να το ακυρώσεις από την κλειστή μπάρα [ώστε να επιτελέσεις την παρανοϊκή σου προσποίηση ότι πληρώνεις εισιτήριο διότι αυτό επιβάλλει ο κανόνας], η μπάρα δεν ανοίγει και το εισιτήριο δεν επικυρώνεται. Αντιθέτως επικυρώνεται από την ανοιχτή θύρα που βρίσκεται δίπλα, από εκεί που περνούν οι ορθολογιστές, δηλαδή όσοι δεν αγοράζουν εισιτήριο.
Για να επιστρέψουμε στην κανονιστική ορθολογιστική κριτική, όλα αυτά δεν σου επιτρέπουν να συμμορφωθείς. Να ελέγξεις την επιθυμία σου και να περιορίσεις το συμφέρον σου σύμφωνα με έναν κανόνα που, ρητά ή άρρητα, έντονα ή ασθενώς, έχεις δεχτεί. Όλα αυτά ισχύουν πράγματι. Μα το σημαντικότερο που αυτός ο ορθολογισμός ξεχνάει, είναι ότι η κοινωνική οδύνη αυτού του αποπροσανατολισμού, το γεγονός δηλαδή ότι δεν υπάρχει πλέον κανόνας, δεν καταστρέφει μόνον την ειρηνική συμβίωση, τη συμμόρφωση ή την υπακοή. Έχει και μια άλλη, σιαμαία κεφαλή. Διαλύει κάθε έννοια εναντίωσης, την καθιστά περιττή, περίσσια, α-νόητη, ατελέσφορη. Ουδείς μπορεί να νοηματοδοτήσει την πράξη του και να εγγράψει τον εαυτό του σε ένα πλαίσιο ή να διαγράψει τον εαυτό του από αυτό.
Η πιο παρακμιακή όψη αυτών των σπασιμάτων που βλέπουμε είναι εκείνη που βιώνει ο εξουσιαστής που δεν μπορεί να μάχεται καμία εξουσία, ο εναντιωματικός που δεν έχει με τι να εναντιωθεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου